Teyorya: Habermas sa Mindanao

habermas-p
Originally uploaded by waltzib.

Sa ako laging sige ka saway nianang mga tao nga laglum kaayo og mga inistoryahan, bisan gud nga ako laglum gihapon manumdum, na matikdan nako ang akong kalayo sa unsa mang butanga basta mahitungod sa akademik. Mabanda gyud dayon ko basta teyorya na ang hisgutan.

Niadtong istudyante palang ko sa U.P. didto sa Miagao, Iloilo; siguro kinaham na nako niadto ang mga hisgut-intelektual. Niadto pud, pila gud to ka libro ang imong dapat basahon aron ka maka apas sa imong mga maestro. Kumbaga, mao kato ang lingwahe sa pag-tuon nako niadto. Apan, unsa na tong tuiga nga naka basa ko mahitungod sa laglum nga mga teyorya.

Kinsa ba to akong nabasahan? Nalimot na gani ko sa mga apilyido nila, apan nakatuon pud baya ko sa akong subject niadto kabahin sa "social thought" o ang gitawag namo sa una og Soc Sci 2.

Sa dihang nag-desisyon nako nga mamahimong mamahayag o journalist sa Mindanao, naga basa pa gihapon ko ug mga libro, apan gikalimtan ko na gyud tong mahitungod sa teorya.

Mao na nga mura ko og estudyante sa high school kung mag hisgut na gani na si Claire ug Jocan (puro mga magtutudlo sa UP Mindanao nga kauban nako sa MindaNews) mahitungod sa mga social thinkers og ang ilang mga teorya. Mamati gyud ko kay murag nanglumot na ning akong utok nianang teorya.

Usahay pud, bation ko og ka ulit ana nga mga teyorya. Una sa tanan, maka taas kilay ng mga apilyedo sa mga langyaw nga mga teyorista (dili terorista ha!) Dunay ilang gitawag nga si "Focow" ug si "Bordu". Ambot! Kapuyan ko ug hiwi-hiwi sa akong ngabil aron lang nako malitok ilang mga apilyedoha!

Ayaw pud ko kataw-i! Kabalo ko sa spelling sa mga ngalan nianang mga tawhana. Duna lang gyud siguro ko pagdumili pag tuon mahitungod sa teyorya.

Sayon ra man ang mga ngalan sa mga teyorista niadtong akong panahon sa kolehiyo. Si Marx, Si Adams Smith, Si Keynes, si Galbraith, si Locke, si Dante Allegherri, Si Machiavelli, Si Nietzhce. Duna pa gani apilyedo nga "kan-anan" iya apilyedo dali ra kaayo litokon: Si Plato ug apil na pud si Socrates.

Ambot, basin siguro kay mga karaang tawo na to sila. Maong mas sayon basahon ila ngalan. Kay 2006 na man lagi, mao na nga nagka-anam pud ka lisud litokon ang mga ngalan sa mga teyorista. Og kani, pagtuo pud nako, labaw na ba kahang mas lisud sabton ang ilang mga teyorya?

Dunay pagila sa mga teyorista basihan ang ilang mga pagtuo sama sa "post-modern" o kaha, "classical" o kaha "modern". Ambot, labaw na ng "post-modern" pila na kaha ka libro ang gipahulam sa ako niadto aron nako basahon kabahin ana, mawad-an man jud ko ug gana.

Siguro kay ni barog na ko nga mag gahin na lang sa akong panahon didto sa mag "lihok" o pagpraktis sa akong natun-an og mo dumili nako sa teyorya. GUsto nako practice, dili teyorya. Nahiluna na unta ko niana nga desisyon.

Apan kay ang ako mang amigo (amigo pud sa uban) nga si Bro. Karl Gaspar ang gipaliktyur sa UP Mindanao ug sa Mindanawon School niadtong Hunyo 21, nitambong gyud ko. Una-una, mi dumili pa ko sa dihang giimbita ko para mamati. Apan sa nabasahan na nako ang balasahon nga gihatag isip "advance reading", nainganyo ko pagtambong.

Ambot kinsa na si Jurgen Habermas. Taga Frankfurt School man daw na siya didto sa Germany. Basta tungod kay marag gi ankla man ang iyang teyorya sa sitwasyun sa Mindanao, na pugos gyud ko ug tambong aron mamati. Maayo pud ang pagkahan-ay ni Karl sa iyang lektyur mahitungod kang Habermas, usa ka Aleman nga social thinker; kabahin sa Communicative Action Theory: Implications for Mindanao.

Matud pa kay Habermas, sa akong pagsabot, wala pa nahuman ang "modernity" og dapat nga patapuson ni siya aron makit-an gyud ang iyang kaayo. Tumutuo siya sa gitawag nga "force of the better argument" nga mao kunoy tumong sa padayon nga pakiglambigit sa duha ka mga pwersa pamaagi sa "communicative action", dala ang gitawag nga "validity claims" sa matag usa. Sa in-ani, matud pa niya, makab-ot kuno ang pag sinabtanay (paagi sa open and free communication) nga mamahimong giya ngadto sa pagpanday sa mga panaglahi (dili kuno conflict, class struglle o unsa ba, kung si Marx pa ang pasultion).

Mouyon ko niya, paagi sa gitawag pud nga "reconstruction". Apan dili man tanan nga gi-tuohan niya ug sa uban pud nga mga teyorista, ako pung tuohan. Basta mopili ra ko kinsang teyorya ang akong kutloon, 'way buotay.

Didto lang ko nakangisi sa gitawag nga "pagbulag" (uncoupling) sa kalibotang "inato" (lifeworld) ug sa kalibutang sinestema (system). Kay haskang hauma gyud sa gakahitabo sa nagkalain-laing lugar sa Mindanao.

Kabalo ko taas ang lektyur apan kay dali lang man lagi litokon ng "Habermas" nagtuo pud ko nga sayon ra pud siguro sabton ang iyang teyorya.

Nakasabot baya ko, pero ayaw nako pa lektyura mahitungod sa iyang teryorya diri sa "blag". Sunod siguro, dapat motambong pud ka aron ka makasabot, kay dili pud baya sayon tong akong kaagi niadtong lektyura. Hapit ko nag hagok. Apan dili ang paghan-ay ni Karl ang problema. Daan pa ko basta lagi teyorya, wa na gyud ko'y amor ni ana.

Apan, duna pud ko'y daghan natun-an didto. Daghan pud akong namatngunan. Dili man gyud kinahanglan nga paantoson nako akong kaugalingon sa pag tuki nianang teyoryaha isip usa ka trabaho (titser or Master's student). Apan panag-sa, mamati ko sa mga lektyur aron usab mabalanse nako ang akong "practice" ug theory.

Dapat lang diay nga magtuon pud bisan panagsa lang nianing mga teyorya, aron madugangan pud ang imong pagsabot sa mga butang sa imong palibot. Apan, pahingusgan ko gyud nga wala gyud puy lami kung puro nalang teyorya ang nasa utok sa matag batan-on sa Mindanao. Sama ra sa gihapon sa puro nalang "practice" apan walay unod.

Aron mamahimong, "learned" nga tambay sa Mindanao, nagtan-aw ko karon sa duha, teyorya ug praktis isip dili nga pilianan nimo kung unsa sa duha ang mas maayo. Gitan-aw nako nga mas maayo pa siguro tan-awon ning duha isip mga rekados nga dungan nimong gamiton sa unsa man galing tong imong maayong tumong sa kalibutan.

Og matud pa sa closing remarks ni Agnes Miclat Gacayan didto sa UP Mindanao pagkahuman gyud sa lektyur ni Karl Gaspar: "May the force of the better argument be with you!"

(Gusto unta nako mo share mahitungod sa akong pagkasabot sa lecture ni Karl mahitungod kang Habermas. Apan, sa sunod nalang nga higayon. Usa pud, kay kinahanglan pa nako to ayohon og hobad. Basin pa diay, noh?)